Trener biegania 
Sklep biegacza 
Na początku roku szkolnego napisałem dwa artykuły o aktywności fizycznej polskich dzieci na zajęciach wychowania fizycznego. W pierwszej części zastanawiałem się nad powodami, dla których młodzi nie ćwiczą (do przeczytania tutaj), a w drugiej na sposobami, jak temu zaradzić (do przeczytania tutaj). W kolejnym artykule z tej serii chciałbym podzielić się wiedzą na temat tzw. „klimatu motywacyjnego” (ang. motivational climate).
Czym jest klimat motywacyjny?
W literaturze badawczej klimat motywacyjny definiuje się jako „środowisko tworzone przez określone sytuacje kierujące cele działań danej osoby”. Termin ten oznacza skupienie się na konkretnym celu (zadaniu, ang. task involving) albo na własnym „ja” (ang. ego involving). Weźmy na przykład ucznia, który funkcjonuje w klimacie motywacyjnym skupiającym się na celu (zadaniu). Będzie on dążyć do osiągnięcia jakiegoś osobistego standardu, pobicia swoich rekordów. Dużo chętniej będzie podejmował nowe wyzwania i czerpał radość z aktywności fizycznej. Natomiast uczeń funkcjonujący w klimacie motywacyjnym skupionym na swoim ego, będzie dążyć przede wszystkim do uzyskania wyższości nad innymi i zrobi to za wszelką cenę.
Klimat motywacyjny w dużej mierze zależy od subiektywnej percepcji i interpretacji całego środowiska, w którym uczeń funkcjonuje, ale także od poszczególnych sytuacji. Co więcej, kreuje w głowie ucznia kryteria sukcesu, porażki i satysfakcji z siebie samego, a także podwaliny więzi z innymi ludźmi. Można zatem powiedzieć, że wpływa na całe systemy wartości.
Klimat motywacyjny, skupiający się na celach (konkretnych zadaniach), stawia ucznia w centrum nauki, promuje współpracę, docenia indywidualny postęp oraz wysiłek. Ważne jest tu ciągłe uczenie się i rozwój, zarówno nauczyciela jak i ucznia. Z kolei klimat motywacyjny skupiony na usatysfakcjonowaniu własnego ego, charakteryzuje się karaniem za błędy i niepowodzenia, nierównym traktowaniem członków grupy oraz ich rywalizowanie ze sobą. Tutaj ważne jest przede wszystkim zwycięstwo, najlepiej takie bez większego wysiłku.
W odniesieniu do zajęć wychowania fizycznego klimat motywacyjny budowany jest przez szkołę oraz nauczyciela. Dlatego w drugiej części artykułu skupiam się na zasadach i konkretnych wskazówkach, które mogą pomóc nauczycielom w promowaniu klimatu motywacyjnego skupionego na celach (zadaniach). Na przykład prawdziwe rozmowy z uczniami i udzielanie konkretnej informacji zwrotnej. Badania pokazują, że nauczyciel WF może w ten sposób pozytywnie wpłynąć na swoich uczniów, nawet jeśli większość z nich funkcjonuje w atmosferze nastawionej na własne ego.
Jak kreować klimat motywacyjny na zajęciach WF? Najważniejsze wskazówki dla nauczycieli.
Budowanie klimatu motywacyjnego zorientowanego na cele zadaniowe jest procesem i nie dzieje się z dnia na dzień. Nauczyciele pragnący go promować na swoich zajęciach powinni uzbroić się w cierpliwość i przygotować do ciągłej pracy nad mentalnością swoich podopiecznych. Poniżej przedstawiam sześć najważniejszych zasad tworzenia takiego klimatu na lekcjach wychowania fizycznego (na podstawie sugestii Treasure’a i Robertsa):
- Zadaniowość – włącz różnorodne aktywności i wyzwania do swojego planu lekcji, nadaj każdemu zadaniu znaczenie. Pozwól uczniom wybierać zadania, których się podejmują i zachęcaj do stawiania coraz to bardziej ambitnych celów. Unikaj natomiast zadań klasyfikujących uczniów pod względem ich umiejętności (np. kto przybiegnie pierwszy, kto rzuci najwięcej punktów do kosza itd.).
- Autorytet – aktywne uczestnictwo w zajęciach wiąże się z nadaniem uczniom autonomii. Zadawaj swoim uczniom pytania. Pozwól, aby współtworzyli lekcje. Na przykład zapytaj, w jakiej kolejności chcieliby realizować zadania, których wymaga podstawa programowa. Pozwól im podejmować niezależne decyzje. Unikaj natomiast wydawania rozkazów, bez żadnych możliwości wyboru. Unikaj też tworzenia całego konspektu lekcji samemu – to zabija zaangażowanie i kreatywność uczniów, a także ich radość z uprawiania sportu i bycia aktywnym fizyczne.
- Nagrody – chwalenie może być dla uczniów dobre, jeśli chwali się odpowiednio. Chwaląc uczniów lub dając im jakieś nagrody, skup się przede wszystkim na wysiłku i pracy włożonej w proces osiągania założonych sobie celów. Wstrzymaj się przed publicznym chwaleniem za konkretne osiągnięcia lub zdobyte umiejętności – chwal natomiast za robione postępy. Unikaj analizy porównawczej wśród swoich uczniów; w szczególności nie rób tego na forum publicznym. Niech nagrody i pochwały za indywidualne osiągnięcia pozostaną między tobą, a twoim uczniem. Publiczne chwalenie za osiągnięcia lub umiejętności odbija się bowiem niekorzystnie na motywacji zarówno tych chwalonych („Po co mam dalej się starać, skoro i tak już jestem najlepszy?”), jak i tych niechwalonych („Po co mam się starać, jak i tak nie będę tak sprawny? Nigdy sobie nie zasłużę na pochwałę mojego nauczyciela…”).
- Dzielenie na grupy – zastanów się, w jaki sposób dzielisz uczniów na grupy podczas swoich zajęć. Staraj się korzystać z siły różnorodności twoich uczniów. Każdy od każdego może nauczyć się czegoś nowego. Niech uczestniczą w rozwiązywaniu zadań i problemów tak, aby uczyli się jednocześnie współpracy. Nie pozwól, aby podział był sztywny, z góry założony i homogeniczny. Nie dziel dzieci na grupy pod względem ich obecnych umiejętności.
- Ocenianie – nie oceniaj uczniów publicznie, porozmawiaj o ocenie z każdym z nich. W ocenie uwzględnij włożony wysiłek, zaangażowanie i poczynione postępy. Poeksperymentuj i pozwól uczniom ocenić samych siebie! Zawsze dawaj też okazje i narzędzia służące poprawie wyników oraz możliwość osiągnięcia założonych przez ucznia celów. Unikaj natomiast „standaryzowania” i oceniania względem umiejętności lub osiągnięć innych uczniów w klasie.
- Zarządzenie czasem – Pozwól, aby uczniowie współtworzyli lekcję również w kontekście zarządzania czasem. Pomagaj uczniom ustalać realistyczne cele. Wspólnie osadzajcie je w czasie. Zaplanuj konieczną swobodę czasową (margines czasowy) na wykonanie jakiegoś zadania.
Bibliografia
Treasure, D.C. & Roberts, G.C. (1995). Applications of achievement goal theory to physical education: Implications for enhancing motivation. Quest, 47, 475-489.
