Zjawisko hipoglikemii reaktywnej – co to takiego?

W czasie treningu szybko odczuwam zmęczenie, pojawiają się zawroty głowy, a nawet zlewne poty – czyli – czy problem niestabilnego poziomu cukru we krwi może mnie dotyczyć? O hipoglikemii reaktywnej.

Zjawisko hipoglikemii reaktywnej – co to takiego?

Czy w ciągu dnia czujesz się osłabiony, senny, przepracowany, a ów stan przemęczenia starasz się zniwelować hektolitrami kawy, co w rezultacie nie przynosi oczekiwanego stanu pobudzenia? Czy czujesz się rozdrażniony, nerwowy, rozkojarzony, gdy pominiesz jakiś posiłek w ciągu dnia? A może występują u ciebie ból i zawroty głowy, kiedy przerwa między posiłkami jest zbyt długa i odczuwasz wówczas nieodpartą chęć zjedzenia czegoś słodkiego, aby dodać sobie energii?

Jeden baton, drugi, trzeci, a może jakaś drożdżówka i kolejna kawa… Zaczynasz sobie tłumaczyć „…i tak jestem szczupły, to mogę sobie pozwolić na „małe co nieco”, od tego nie przytyję, a przynajmniej zaspokoję głód i zlikwiduję stan zmęczenia”? A może w czasie treningu szybko odczuwasz zmęczenie, osłabienie, pojawiają się zawroty głowy i zlewne poty?

Jeśli na powyższe pytania udzieliłeś odpowiedzi TAK, może to oznaczać, że występuje u ciebie zjawisko tzw. hipoglikemii reaktywnej.

Co to jest hipoglikemia reaktywna?

Hipoglikemia reaktywna jest to stan niedocukrzenia, czyli obniżenia poziomu glukozy we krwi poniżej normy – < 55mg/dl (2,8 mmol/l), pojawiający się po ok. 3-4 godz. od spożycia posiłku. Zatem zjawisko to dotyczy spadku poziomu cukru, który pojawia się kilka godzin po posiłku, stąd pełna nazwa tego stanu to poposiłkowa hipoglikemia reaktywna.

Hipoglikemia zazwyczaj kojarzy się nam z osobami chorującymi na cukrzycę, co jest jednym charakterystycznym stanem dla tej jednostki chorobowej. Natomiast hipoglikemia reaktywna, bardzo często występuje u osób bez cukrzycy, które zazwyczaj nie są świadome, że ich poziom cukru we krwi może być rozchwiany, zwłaszcza jeśli nie mają nadwagi. Charakterystyczne dla hipoglikemii reaktywnej jest zatem niestabilny poziom glukozy, zarówno jego nagłe wzrosty jak i spadki.

Jakie są objawy i kogo może dotyczyć?

Symptomy poposiłkowej hipoglikemii reaktywnej mogą być niejednoznaczne. Wśród typowych można wyróżnić m.in.:

• zmiany nastroju, niepokój, nerwowość, drażliwość,
• zaburzenia koncentracji,
• chroniczne zmęczenie,
• uczucie słabości, apatia, senność,
• ból i zawroty głowy,
• uczucie mdłości, nudności, dyskomfort w jamie brzusznej,
• głód,
• niepohamowane łaknienie na słodycze,
• zimne dłonie i stopy.

Objawy późniejsze, w czasie postępującego niedocukrzenia:

• mrowienie, drętwienie kończyn,
• pocenie się, zlewne poty,
• rozszerzenie źrenic,
• kołatanie serca,
• krótki oddech,
• omdlenia.

Hipoglikemia reaktywna często występuje u osób niechorujących na cukrzycę, u osób młodych i szczupłych, u kobiet z lekką nadwagą (zwłaszcza nagromadzoną tkanką tłuszczową w okolicach talii), a także obserwowana jest u osób, które w bardzo szybkim czasie straciły sporo kilogramów. Każdy z nas posiada pewną indywidualną wrażliwość osobniczą (indywidualną tolerancję cukrów). Zatem niektóre osoby mogą mieć pewne indywidualne predyspozycje do hipoglikemii reaktywnej.

Co prowadzi do hipoglikemii reaktywnej?

Powodem zjawiska hipoglikemii reaktywnej jest nadmiar i zbyt gwałtowny wyrzut insuliny do krwi po posiłku. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę, a jej podstawową funkcją w warunkach fizjologicznych jest obniżenie poposiłkowego stężenia cukru we krwi do wartości optymalnych. Natomiast, jeśli insulina jest wydzielana w nadmiernych ilościach, w konsekwencji może doprowadzić do zbyt dużego obniżenia glukozy we krwi, a więc do hipoglikemii. Przyczyn nadmiernej produkcji insuliny może być wiele, ale przeważnie są to nieodpowiednie nawyki żywieniowe i styl życia.

Jakie są przyczyny?

Po pierwsze: Nieodpowiednia dieta – spożywanie słodyczy na czczo, dieta bogata w węglowodany proste, a uboga w tłuszcze. Za nadmierne wydzielanie insuliny odpowiada dieta obfitująca w zbyt duże ilości węglowodanów, zwłaszcza tych przetworzonych, o wysokim IG, a przede wszystkim dotyczy to słodyczy jedzonych na czczo. Kiedy zjesz batonik, czekoladę czy drożdżówkę na pusty żołądek, w ekspresowym tempie stymuluje to trzustkę do produkcji insuliny, aby obniżyć wzrost cukru we krwi. W efekcie następuje znacznie szybki spadek glikemii, co objawia się ponownym zmęczeniem, uczuciem senności oraz nabiera się ochoty na kolejną porcję słodkich przekąsek. Wynikiem częstego jedzenia słodyczy jest rozchwianie poziomu glukozy we krwi, czyli szybkie wzrosty oraz nagłe spadki. Chronicznie podwyższony poziom cukru wpływa na zwiększoną produkcję insuliny i nagły jej wyrzut, co w konsekwencji prowadzi do insulinooporności. Może być to pierwszy objaw stanu przedcukrzycowego, który nieleczony może prowadzić do rozwoju cukrzycy w przyszłości. Kolejnym błędem dietetycznym jest unikanie w diecie tłuszczu, ponieważ kwasy tłuszczowe spowalniają trawienie, a więc opóźniają wzrost glikemii i tym samym zmniejszają tempo wyrzutu insuliny. Dlatego też całkowite wyeliminowanie tłuszczu z diety jest błędem.

Po drugie:  Brak śniadań, głodzenie się – zbyt długie przerwy między posiłkami Bardzo często osoby z hipoglikemią reaktywną omijają śniadania i przyjmują schemat rozpoczynania dnia od kawy, której niekorzystny efekt zostanie opisany poniżej. Brak pożywnych śniadań, bądź omijanie posiłków, nie tylko rozregulowuje całodzienny rytm pracy przewodu pokarmowego, ale także powoduje całodzienną fluktuację poziomu glukozy we krwi.

Po trzecie: stres, brak snu, kawa i napoje energetyczne. Przewlekły stres działa niekorzystanie, a wręcz destrukcyjnie na nasz organizm. Czy to napięcie emocjonalne, przetrenowanie, infekcje, zakwaszenie organizmu i nieodpowiednia ilość snu – wszystkie wymienione czynniki są najczęstszymi stresorami w codziennym życiu. Nie możesz rano się dobudzić? Zaczynasz dzień od kawy, a na śniadanie nie masz czasu? Jest to wielki błąd!

Zarówno chroniczny stres, jak i produkty z kofeiną stymulują nadnercza do produkcji większej ilości hormonów stresu, głównie kortyzolu. Hormon ten aktywuje enzymy do przekształcania aminokwasów w glukozę. Jednocześnie nadmiar kortyzolu hamuje zużywanie uwolnionej glukozy przez komórki, co w konsekwencji powoduje znaczny wzrost krążącej glukozy we krwi. To z kolei stymuluje trzustkę do produkcji większej ilości insuliny, co daje nam efekt kataboliczny i spadek energii. Prowadzi to do błędnego koła, ochoty na kolejną kawę lub „energy drinka” i napędza chęć na słodycze, co w rezultacie powoduje rozchwianie poziomu zarówno cukru we krwi, jak i insuliny.

Jak można sprawdzić czy mam hipoglikemię reaktywną?

Pomocnym badaniem może być test obciążenia glukozą OGTT (ang. Oral Glucose Tolerance Test ), w celu określenia tzw. krzywej cukrowej, a także insulinowej. Ważne jest, aby na początku sprawdzić stężenie glukozy i insuliny na czczo. Następnie po wypiciu roztworu 75g glukozy oznacza się kolejne poziomy w odstępach kilkugodzinnych. Dzięki temu można ocenić wzajemne reakcje zachodzące między glukozą, a insuliną, zwłaszcza w stężeniach poposiłkowych.

Jak można sobie poradzić z hipoglikemią reaktywną?

Najwłaściwszym i podstawowym postępowaniem jest odpowiednia dieta, która pozwoli na przywrócenie normoglikemii. Oto kilka rad: 

1. Wysypiaj się.
2. Nie zaczynaj dnia od kawy na czczo.
3. Zawsze jedz śniadanie, które powinno być bogate w białko i węglowodany złożone.
4. Jedz regularnie posiłki, mniej więcej co 3-3,5 godz.
5. Komponuj posiłki tak, aby łączyć węglowodany z białkami lub/i tłuszczami.
6. Podstawą diety powinny być węglowodany złożone, o niskim IG – m.in. produkty pełnoziarniste, warzywa i owoce (z wyjątkiem bananów, winogron, owoców suszonych).
7. Słodycze możesz zjadać po dobrze zbilansowanym posiłku, zawierającym białko i/lub tłuszcze.
8. Unikaj spożywania nadmiaru używek, takich jak: kawa, napoje energetyczne, alkohol. W przypadku alkoholu, osoby z hipogilkemią reaktywną nie powinny spożywać go na czczo, lecz zawsze z posiłkiem. Alkohol może pogłębić niedocukrzenie.
9. Wybieraj całe owoce o niskim IG, niż soki owocowe. Zawarty w całych owocach błonnik pokarmowy opóźnia wchłanianie węglowodanów.
10. W przypadku niedocukrzenia należy najlepiej podawać od razu sok (najlepiej jabłkowy) lub żele glukozowe, co szybko zniweluje objawy i poważne konsekwencje hipoglikemii. Ważne jest również podanie od razu uzupełniającej przekąski, bardziej złożonej, np. kanapki z pieczywa razowego z dodatkiem białka – serek, szynka i warzywa. Podawanie wyłącznie soków czy słodkich przekąsek, z pewnością poprawi samopoczucie i zlikwiduje objawy niedocukrzenia, lecz za chwilę spowoduje to kolejny spadek cukru we krwi pod wpływem wyrzutu insuliny. Stąd ważny jest posiłek uzupełniający.

Interwencja dietetyczna u większości osób z hipoglikemią reaktywną może ustabilizować poziomy cukru i insuliny. Jednak w niektórych przypadkach, gdy nie można osiągnąć oczekiwanych efektów, konieczna jest dodatkowa konsultacja lekarska.

Pewnie zadajesz sobie pytanie, jak wygląda sprawa z przekąskami i/lub napojami węglowodanowymi w czasie wysiłku/ aktywności fizycznej?

W czasie wysiłku fizycznego dochodzi do wzrostu poziomu katecholamin, czyli hormonów wydzielanych przez rdzeń nadnerczy, a zatem wzrasta stężenie adrenaliny i noradrenaliny. Hormony te stymulują proces rozpadu glikogenu w wątrobie i mięśniach (glikogenoliza), co jednocześnie hamuje wydzielanie insuliny, chroniąc nas tym samym przed hipoglikemią.

Hipoglikemia reaktywna – podsumowanie:

• Co to jest:  to niski poziom cukru we krwi, pojawiający się 3-4 godz. po posiłku.
• Co jest przyczyną: nadmiar insuliny we krwi, stymulowanej przez chronicznie podwyższony poziom cukru.
• Kogo może dotyczyć: osoby młode i szczupłe, kobiety z lekką nadwagą.
• Leczenie: podstawą jest odpowiednio zbilansowana dieta.