Czy jest ktoś, komu nie przytrafiła się ochota na sen w ciągu dnia? Może ta senność pojawia się po posiłku? Jeżeli często dochodzi do takich zdarzeń, warto poszukać możliwej przyczyny tego stanu rzeczy. Nie zawsze może to wynikać ze zmęczenia, niewyspania czy naturalnych mechanizmów naszego organizmu. Nasze ciało może wysyłać sygnały, że coś jest nie tak, że pewne funkcje zostały zaburzone i zaczyna się rozwijać któraś z chorób.
Na początku trzeba sobie wyjaśnić możliwą przyczynę senności, która nie powinna nas martwić. Przede wszystkim, jeśli spożywamy posiłek, to w tym momencie większa ilość krwi jest dostarczana do jelit na proces trawienia. Co za tym idzie, mniej jest jej w ośrodkowym układzie nerwowym. Z tego też powodu możemy być senni. Jest to naturalny proces. Problem pojawia się w momencie, kiedy ochota na sen staje się priorytetem, bo nie możemy normalnie funkcjonować. Warto wtedy udać się do lekarza (zrobić badania, w kierunku rozpoznania przyczyny, np. sprawdzić poziom glukozy we krwi, insulinę, krzywą glukozowo-insulinową).
Senność a tarczyca
Jeżeli chodzi o jednostki chorobowe, to wpływ na senność po posiłku może mieć nieprawidłowo funkcjonująca tarczyca. Zaburzona gospodarka hormonalna będzie z dużym prawdopodobieństwem wpływać na funkcjonowanie organizmu. Ogólnie przy źle funkcjonującej tarczycy może pojawiać się zmęczenie i ospałość, a efekt ten może się nasilać właśnie po posiłkach. Kiedy mamy do czynienia z niedoczynnością tarczycy (wysokie stężenie TSH, niskie fT3 i fT4), częstymi objawami jest właśnie senność, osłabienie, problemy z koncentracją.
A może to cukrzyca?
Kolejną z przyczyn występowania senności po posiłku może być zbyt wysoki poziom glukozy we krwi. Szczególnie problem ten może dotyczyć osób z cukrzycą typu 1, gdzie trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny. W tym momencie dochodzi do zaburzenia i ilość glukozy znajdującej się we krwi nie spada.
Na co jeszcze zwrócić uwagę przy możliwości wystąpienia cukrzycy typu 1? Wśród najczęstszych objawów można wymienić, m.in. utratę masy ciała, zwiększoną częstotliwość oddawania moczu, znacznie zwiększone pragnienie.
W przypadku cukrzycy typu 2, trzustka produkuje insulinę, jednak tkanki na nią nie reagują albo reakcja jest słaba, więc również poziom glukozy nie jest obniżany i może stale się podnosić, prowadząc do senności.
Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ważne jest, żeby podaż glukozy, a właściwie jej stężenie we krwi, było w miarę stałe. A to nie jest wcale proste, bo gdy coś zjemy (szczególnie jak jemy słodkie przekąski), do krwi z przewodu pokarmowego dostają się bardzo duże ilości glukozy i jej stężenie gwałtownie rośnie. Trzeba wiedzieć, że nadmierne stężenie glukozy we krwi (gdy utrzymuje się przez dłuższy czas) jest bardzo szkodliwe. Dlatego też jesteśmy uzbrojeni w mechanizm kontroli poziomu glukozy we krwi, z tym, że właśnie jest on często zaburzony, szczególnie przy dzisiejszym, zachodnim modelu żywienia, gdzie mamy do czynienia z żywnością przetworzoną i ultra przetworzoną, zawierającą spore ilości cukru czy syropu glukozowo-fruktozowego.
Wpływ na stężenie glukozy we krwi ma wiele czynników. Należą do nich:
– rodzaj posiłku,
– wielkość posiłku,
– indeks glikemiczny posiłku,
– zawartość białka i tłuszczu w posiłku,
– wysiłek fizyczny (pozytywna poprawa poposiłkowego stężenia glukozy we krwi),
– stężenie glukozy na czczo,
– glikemia przed posiłkiem,
– motoryka żołądka,
– sprawność układu hormonalnego,
– stężenie i wchłanianie glukagonu,
– metabolizm glukozy.
A może hipersomnia
W skrócie jest to występowanie nadmiernej senności i potrzeba dodatkowego wypoczynku w ciągu dnia, pomimo normalnego wysypiania się w nocy (6-8 godzin). Zaburzenia snu można rozpoznać, kiedy zostaną wykluczone inne przyczyny występowania senności omówione w tym materiale. Mówiąc o hipersomnii, warto nadmienić, że sama senność nie musi pojawiać się tylko i wyłącznie po posiłku. Może ona pojawiać się o dowolnej porze dnia, bez konkretnej przyczyny.
Problemy z ciśnieniem
Tutaj na pierwszy plan wysuwa się hipotensja, czyli obniżone ciśnienie krwi. U osób, gdzie mamy do czynienia z tą przypadłością, może dochodzić do występowania dużej senności i towarzyszącym jej odczuciu osłabienia i zmniejszenia siły do działania. W przypadku hipotensji, podobnie jak przy hipersomnii, problemy z ogólnym osłabieniem i poczuciem senności może pojawiać się nie tylko po samych posiłkach.
Trzustka i jej wpływ na senność
W kwestii trzustki największe znaczenie ma wydzielanie insuliny i wszelkie zaburzenia z tym związane. Nieprawidłowe wydzielanie tego hormonu może powodować, z jednej strony senność, a z drugiej osłabienie. Często to w efekcie jej działania odczuwamy napady głodu i tzw. wilczy apetyt.
Kolejną kwestią związaną z trzustką i jej wydalniczą funkcją jest reakcja po spożyciu dużej ilości słodyczy i węglowodanów w ogóle. Ich spożycie w zbyt dużej ilości również może przyczyniać się do nadmiernej senności.
Wysoki poziom glukozy we krwi →dążenie organizmu do obniżenia glukozy→ wyrzut dużej ilości insuliny → obniżenie poziomu glukozy → jeśli wyrzut jest zbyt duży, może dojść do pojawienia się hipoglikemii reaktywnej, co może prowadzić do senności, znużenia, drżenia rąk.
Czym jest ta hipoglikemia reaktywna?
Krótko mówiąc, jest to stan nagłego spadku stężenia glukozy we krwi do wartości poniżej 70 mg/dl (niektóre źródła mówią o 55 mg/dl) przy jednoczesnym występowaniu objawów niedocukrzenia. Do hipoglikemii reaktywnej najczęściej dochodzi nie wcześniej niż 120 min po posiłku, dlatego też senność bezpośrednio po posiłku nie jest objawem hipoglikemii. Rozpiętość czasowa, kiedy może dojść do niedocukrzenia wynosi od 2 do 5 godzin po posiłku (najczęściej w 3-4 godzinie).
Co jest przyczyną występowania hipoglikemii reaktywnej (często mamy z nią do czynienia przy inulinooporności i ckurzycy typu 2)?
1. Intensywny wysiłek fizyczny.
2. Źle dobrana dawka insuliny lub leków obniżających stężenie glukozy we krwi.
3. Operacje bariatryczne.
4. Niektóre nowotwory.
5. Choroba Addisona.
6. Zakażenie Helicobacter Pylori.
Hipoglikemia reaktywna w insuliooporności i cukrzycy typu 2.
W insuliooporności i na wczesnym etapie cukrzycy typu 2, w pierwszej fazie po posiłku insulina jest wydzielana w małych ilościach, co powoduje znaczne wzrosty stężenia glukozy we krwi. To z kolei skutkuje nadmiernym wyrzutem insuliny, powodując nagłe obniżenie stężenia glukozy we krwi, co prowadzi do hipoglikemii reaktywnej.
Im więcej insuliny, tym bardziej komórki mięśniowe, wątrobowe, komórki podwzgórza (tutaj się znajduje ośrodek sytości i głodu) i tkanki tłuszczowej przestają na nią reagować. Dochodzi do rozwoju insulinooporności. Pojawia się błędne koło, trzustka produkuje coraz więcej insuliny, na którą nie reagują komórki, przyczyniając się do kolejnych licznych zaburzeń (otyłość, nadwaga, cukrzyca typu 2, problemy hormonalne).
Hipoglikemia reaktywna często idzie w parze z insulinoopornością czy wczesną cukrzycą typu 2. Zdarza się jednak, że pojawia się bez przyczyny. Mówi się wtedy o hipoglikemii reaktywnej idiopatycznej (o nieznanym podłożu).
Nie wolno z pewnością lekceważyć objawów hipoglikemii reaktywnej, ponieważ może ona zagrażać zdrowiu, a nawet życiu. Objawami oprócz spadku glukozy (pomiar) może być drżenie rąk, niepokój, lęk, zaburzenie ze strony układu nerwowego, przyspieszone bicie serca, zimne poty, zawroty głowy.
Jak zbadać czy mamy problem z hipoglikemią reaktywną?
Test OGGT, czyli tzw. krzywa cukrowa. Test obciążenia glukozą warto zrobić wraz z pomiarem insuliny. Nie są to doskonałe badania, z tego względu, że test OGGT trwa dwie godziny, a objawy hipoglikemii reaktywnej, o czym wspomniano wcześniej, mogą wystąpić w późniejszym czasie. Poza tym sam test obciążenia 75g glukozy nie jest naturalny. Sam w sobie może wywołać reakcje, które w życiu codziennym się nie zdarzają.
Jak można zapobiegać występowaniu hipoglikemii reaktywnej?
Małe posiłki, ale częstsze, czyli około 5-6 posiłków co 2-3 godziny. Spożywane produkty powinny mieć niski indeks glikemiczny, a posiłki niski ładunek glikemiczny, co wpłynie na odpowiednio niskie wyrzuty insuliny. To z kolei przełoży się na zapobieganiu dużym wahaniom wzrostów i spadków glukozy we krwi.
Jak zapobiegać uczuciu senności po posiłkach i ewentualnym drzemkom?
– regularne odżywianie,
– odpowiednia podaż węglowodanów (nie przesadzać z ich ilością, co w sporcie, a szczególnie w biegach długich i ultra jest trudne do realizacji)
– aktywność fizyczna, spacery,
– ograniczanie słodyczy,
– dotlenienie mózgu (np. poprzez głębokie oddychanie),
– robienie krótkich przerw w pracy,
– wprowadzenie do diety zdrowych tłuszczy.
Na koniec można również wspomnieć o grupie produktów, zawierających w swoim składzie tryptofan, po którym można czuć senność. A dlaczego tak się dzieje? Ponieważ tryptofan w organizmie przekształcany jest do melatoniny, która z kolei jest sprzymierzeńcem dobrego snu i regeneracji. Tryptofan znajdziemy w bananach, ananasie, rybach, jajkach, ziarnach sezamu, soi, pestkach dyni, serach, mięsie (drób). Warte odnotowania jest to, że tryptofan, aby mógł spełnić swoją funkcję potrzebuje towarzystwa węglowodanów, ale o ten aspekt u biegaczy raczej nie ma co się martwić.
Oczywiście można poruszyć jeszcze temat niektórych grup leków (przeciwdepresyjne, benzodiazepiny, przeciwbólowe, na alergię), po których mogą występować problemy z sennością. Tutaj jednak senność może występować w określonym czasie po zażyciu leków, a nie samego posiłku.
Senność będzie pojawiała się również po alkoholu, ale tego tematu nie będę rozwijał.
Jak widać przyczyn problemów z sennością po posiłku może być wiele. Jednakże jeśli przytrafia się ona zbyt często, warto rozważyć poszukiwania przyczyny (badania, konsultacja z lekarzem). Zdrowie jest najważniejsze, szczególnie dla nas biegaczy. Bez niego nie będzie formy, poprawy wyników, a co najważniejsze spełniania się w pasji i czerpania z tej pasji radości.
Źródła:
K.Pujer (praca zbiorowa), Problemy nauk medyczynych i nauk o zdrowiu, Tom 3, wyd. exante.com.pl, Wrocław 2017
R.Tadeusiewicz, Model Meatbolizmu węglowodanów, Arykuły, Wrzechświat, t.120 nr 7-9/2019
Zatońska K, Bolanowski M. Hipoglikemia jako problem diagnostyczny. Adv Clin Exp Med 2003;12(3):369-73.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32248180/
https://journals.viamedica.pl/diabetologia_praktyczna/article/view/76338
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32248180/
https://podyplomie.pl/medycyna/15611,hipoglikemia-reaktywna
https://dietetycy.org.pl/poziom-cukru-po-jedzeniu/
Hipoglikemia poposiłkowa. Objawy, jak ją rozpoznać i leczyć? (dietetycy.org.pl)
https://barbaradabrowska.pl/hipoglikemia-reaktywna-co-to-jest-objawy-diagnostyka-i-dieta/
