Trener biegania 
Sklep biegacza 
Spis treści
Jeszcze stosunkowo niedawno na widok obywateli Chin chodzących na co dzień w maseczkach na twarzy, uśmiechała się buzia. Kraj pędzących technologii i pogoni za pięknem zdaje się przesadził w zbytnim sfokusowaniu się na ciele. Co się natomiast okazało nie do końca ich postępowanie było wymysłem i fanaberią, a obecnie skrywa o wiele głębszy problem z jakim boryka się całe społeczeństwo – zanieczyszczenie powietrza. Temat ten wydawał się dla nas bardzo odległy, jednak ostatnie doniesienia zdają się pokazywać, że może nas łączyć o wiele więcej niż sądziliśmy.
Jak donosi Europejska Agencja Środowiska, chociaż w ciągu ostatnich dziesięcioleci emisje wielu zanieczyszczeń w Europie znacznie spadły, ich stężenia są jednak wciąż za wysokie i nadal występuje problem z jakością powietrza. Znaczna część ludności żyje na obszarach, szczególnie w dużych miastach, gdzie jego normy są znacznie przekraczane.
Zanieczyszczenie powietrza to wewnętrzne lub zewnątrzne zanieczyszczenie środowiska przez każdy środek chemiczny, fizyczny czy biologiczny, który modyfikuje naturalne cechy atmosfery. Sprzęt spalinowy, pojazdy silnikowe, urządzenia przemysłowe czy pożary lasów są wspólnymi źródłami jego występowania. Zanieczyszczenia stanowią jeden z głównych problemów zdrowia publicznego i obejmują przede wszystkim: pył, tlenek węgla, ozon, dwutlenek azotu i dwutlenek siarki. Są one przyczyną problemów z układem oddechowym, ale i wpływają na rozwój innych chorób, nawet tych śmiertelnych.
Polski Alarm Smogowy – inicjatywa skupiająca mieszkańców zaniepokojonych stanem powietrza w naszym kraju – informuje, że Polska ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w całej Unii Europejskiej, takie które każdego roku zabija 45000 osób, czyli kilkanaście razy więcej niż liczba ofiar wypadków drogowych.
Długotrwała i maksymalna ekspozycja na szkodliwe związki wywołuje skutki o różnym natężeniu. Szacuje się na przykład, że drobne cząstki stałe (PM2.5) skracają średnie trwanie życia o ponad osiem miesięcy. Rakotwórczą substancją budzącą jednak coraz większe zaniepokojenie jest benzo(a)piren, którego stężenia w kilku obszarach miejskich, zwłaszcza w środkowej i wschodniej Europie, są powyżej progu wyznaczonego w celu ochrony zdrowia ludzi. Przez niego można uznać, że – “w Polsce wszyscy palą!”. Jego obecność zanotowano zarówno w papierosach, jak i w powietrzu, a jest on rakotwórczy, mutagenny, powoduje wady wrodzone, wpływa negatywnie na rozrodczość czy powoduje niepłodność.
Dla przykładu osoby mieszkające w Katowicach i przebywające codziennie na zewnątrz przez 4 godziny – wdychają benzo(a)pirenu w ciągu roku, w przeliczeniu na papierosy – 1716 sztuk, osoby z Wrocławia 1117 szt., Zakopanego 2795 szt., Olsztyna 706 szt., Torunia 278 szt., a Krakowa 2091 szt.
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie
- ból głowy i niepokój (SO2),
- wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (PM),
- choroby układu krążenia (PM, O3, SO2),
- podrażnienie oczu, nosa i gardła, problemy z oddychaniem (O3, PM, NO2, SO2, BaP),
- wpływ na układ oddechowy: podrażnienie, zapalenie i infekcje; astma i obniżona wydajność płuc; przewlekła obturacyjna choroba płuc (PM); rak płuc (PM, BaP),
- wpływ na wątrobę, śledzionę i krew (NO2),
- wpływ na układ rozrodczy (PM).
PM – pył zawieszony – to cząstki unoszące się w powietrzu: sól morska, węgiel typu “black carbon”, pył oraz skroplone cząstki niektórych substancji chemicznych.
NO2 – dwutlenek azotu – powstaje głównie w procesach spalania, takich jak zachodzące w silnikach samochodowych lub elektrowniach.
O3 – ozon w warstwie przyziemnej – jest produktem reakcji chemicznych (inicjowanych poprzez oddziaływanie światła słonecznego) z udziałem zanieczyszczeń generowanych przez sektor transportu, zanieczyszczeń uwalnianych w procesie wydobycia gazu ziemnego oraz zanieczyszczeń pochodzących ze składowisk odpadów i chemikaliów stosowanych w gospodarstwach domowych.
SO2 – dwutleniek siarki – jest emitowany w procesie spalania paliw zawierających siarkę w ramach wytwarzania energii cieplnej, elektrycznej lub w procesie spalania na potrzeby transportu. Wulkany również emitują go do atmosfery.
BaP – benzo[a]piren – powstaje w procesie niecałkowitego spalania paliw. Substancja ta powstaje głównie jako produkt spalania drewna i odpadów, a także przy produkcji koksu i stali oraz emitowana jest z silników pojazdów.
Bieganie w smogu
Jak już wiadomo, zanieczyszczenia mogą mieć istotny wpływ na zdrowie człowieka. W grupie szczególnie narażonej na ich oddziaływanie wymienia się dzieci i osoby starsze, ale logicznym jest, że każdy z nas oddycha tym samym powietrzem, stąd wystawienie na działanie szkodliwych czynników wystepuje także u osób w szeroko pojętym średnim przedziale wieku. Stwierdzono, że ekspozycja na ogół zwiększa się wraz z wiekiem, a także, że ludzie z silną nadwagę wdychają więcej toksycznych związków.
Co jednak dla nas najbardzej interesujące, dającym do myślenia zjawiskiem jest przede wszystkim cała paleta sportowców, którzy paradoksalnie uprawiają dyscypliny na “świeżym powietrzu”. Nazwa pozostaje optymistyczna, jednak praktyka już przeraża. Informacje o stanie środowiska raczej nie wzruszają większości biegaczy, a ostrzeżenia nie zatrzymują ich w domach. Dodatkowo zdaje się niemożliwym jest znalezienie osoby, która przed wyjściem na trening analizuje stopień skażenia atmosfery. Może się jednak okazać, że w stosunkowo niedalekiej przyszłości będzie to czynność tak naturalna, jak sprawdzanie temperatury.Problem ten dotyczy przede wszystkim wiekich aglomeracji, w których biegacze zdają się być uwięzieni i poniekąd zmuszeni do ćwiczeń w zgiełku miast.
Wiadomym jest, że organizmy wystawiane na duży wysiłek, w których tempo metabolizmu przebiega o wiele szybciej, przyspiesza oddech i wzrasta wentylacja, przyswajają większe dawki niebezpiecznych związków znajdujących się w powietrzu. Z drugiej strony bardzo ciężka praca fizyczna wywołuje naturalną reakcję stresową organizmu mobilizującą do działania, ale przedłużające się napięcie może przyczynić się do osłabienia układu odpornościowego i skutkować większą ekspozycją na czynniki wywołujące choroby.
Dr Kenneth Rundell, dyrektor Human Performance Laboratory na Uniwersytecie Marywood w Scranton w Pensylwanii, przewodniczący sesji naukowej na temat zanieczyszczenia powietrza i sportowców na dorocznym spotkaniu American College of Sports Medicine oznajmił, że sportowcy wdychają podczas aktywności od 10 do 20 razy więcej powietrza niż osoby stacjonarne.
Naturalną barierę ochronną podczas oddychania stanowią włosy znajdujące się w nosie, które filtrują i oczyszczają wdychane powietrze. Podczas biegu niejednokrotnie oddycha się jednak przez usta, co zmniejsza szansę na ochronę organizmu. Szkodliwe cząstki wnikają do wnętrza również przez skórę, uszkadzają delikatne tkanki układu oddechowego i krążenia, niejednokrotnie wywołując stan zapalny i takie konsekwencje jak: ucisk w klatce piersiowej, świszczący oddech, kaszel czy uczucie pieczenia w gardle i płucach. Sytuacja ta może przerodzić się w schorzenie astmy, zapalenie oskrzeli czy płuc. Drobne cząstki, które zawieszone są w powietrzu (PM 2,5) mogą zawierać metale ciężkie i toksyczne związki organiczne, przez co podróżując w głąb dróg mogą zatykać płuca.
Uszkodzenia mogą również objąć tkanki układu krwionośnego, serca i otaczających naczyń. Nie bez znaczenia jest także wpływ na układ nerwowy powodując większe problemy z pamięcią, uwagą i koncentracją, a także wyższy poziom niepokoju i występowanie stanów depresyjnych. Długoletnie, zwiększone wystawienie na pył w konsekwencji pogłębia upośledzenie zdolności poznawczych i sprawności umysłowej.
Znalezienie odpowiedniej metody na trenowanie w zanieczyszczonym środowisku może być ciężkie i zdaje się nie do końca daje ono pewność na pełną ochronę organizmu. Duża rzesza badaczy grzmi, że skoro powietrze nie nadaje się do oddychania, to co dopiero do biegania. Inna grupa uważa jednak, że korzystne efekty ćwiczeń są bardziej istotne dla naszego zdrowia niż negatywne skutki skażenia powietrza, w związku z ryzykiem przedwczesnej umieralności. Innymi słowy – pomimo, że aktywność fizyczna intensyfikuje działanie dróg oddechowych i przez to akumulację toksycznych związków w płucach, korzyści z ćwiczeń przewyższają związane z tym szkodliwe skutki.
W latach 1993-1997, w Danii przeprowadzono jedno z pierwszych badań kohortowych, obejmujących bardzo dużą grupę populacji (52061 osób, w wieku 50-65 lat), celem określenia wpływu wspólnego działania zarówno aktywności fizycznej, jak i zanieczyszczenia powietrza na jej śmiertelność. Co się okazało 5500 uczestników zmarło przed rokiem 2010, zanotowano także o 20% mniejszą ilość zgonów wśród osób uprawiających ćwiczenia w stosunku do osób prowadzących stacjonarny tryb życia.
Jak biegać?
Można by stwierdzić, że skoro atmosfera nie sprzyja, warto przenieść się z treningami do budynków. Niezwykle zaskakujące jest jednak stanowisko naukowców, którzy twierdzą, że trening realizowany w pomieszczeniu zamkniętym, wcale nie musi oznaczać pełnego bezpieczeństwa. W wielu przypadkach rejestruje się tylko niewielkie różnice pomiędzy nim, a tym przeprowadzanym na zewnątrz. Wszystko uzależnione jest od zabezpieczeń i specjalistycznych filtrów, w jakie powinna być wyposażona siłownia, a także od rodzaju sprzętu, który może wykazywać skłonność do chłonięcia cząstek i gazów. Ogólnie, jakość powietrza wewnątrz zwykle odzwierciedla jakość powietrza na zewnątrz.
Polska wydała alarm ostrzegawczy na temat przekroczenia norm zanieczyszczenia w niektórych obszarach kraju. Biegacze zamieszkujący te okolice powinni ostrożnie podejść do tematu i w miarę możliwości starać się minimalizować narażenie na szkodliwe czynniki. Mogą to uczynić omijając punkty jakimi są z pewnością centra miast, główne ulice czy skrzyżowania. Zdecydowanie większa świadomość pozwala na takie planowanie treningu, aby w godzinach szczytu omijać te miejsca lub także wybierać pory wczesno-poranne lub późno-nocne do realizacji swoich planów. Warto również wiedzieć, że już niewielka zmiana w postępowaniu może zmniejszyć kontakt ze szkodliwymi substancjami, a chodzi tu o wybór prawej, bądź lewej strony drogi. Głównie jest to kwestia kierunku wiatru, a także decyzji czy biegacz porusza się z czy pod wiatr.
Sugeruje się zatem oddalenie od stref zero. Mogą tu pomóc ćwiczenia odbywające się w terenach zielonych, np. w parkach czy lasach, ale w dni o dużym stężeniu zanieczyszczeń nawet ta opcja może nie wystarczyć, ponieważ substancje przenoszą się drogą lotną i obejmują znaczny procent okolicznego terytorium. Zdawałoby się zatem, że tereny dalekomiejskie mogą przyczynić się do redukcji ilości szkodliwych substancji wdychanych z powietrzem. Gdyby dotyczyło to terenów wolnych od jakiejkolwiek bytności człowieka, takie prawdopodobieństwo owszem, byłoby duże.
Co ciekawe, badacze twierdzą, że bieganie w pobliżu ruchliwych dróg może być bardziej zagrażające zdrowiu, w porównaniu gdyby owi sportowcy szli w tym miejscu w średnim tempie. Wszystko powiązane jest również z długością czasu spędzonego w takim środowisku, a przez to od jednostki wdychanej z każdym oddechem. Można by pomyśleć, że szybsze pokonanie odcinka od punktu A do punktu B będzie oznaczać mniejszą ekspozycję – owszem, ale tylko wówczas, jeżeli tempo oddechu pozostałoby na niezmienionym poziomie. W rzeczywistości wzrost prędkości poruszania się wpływa na przyspieszenie oddechu, a przez co wdychanie większej ilości tlenu wraz ze szkodliwymi substancjami.
Standardowe tempo okazało się być najlepszym sposobem na zmniejszenie konfrontacji z toksycznymi związkami, ponieważ wolny spacer powodował więcej czasu spędzonego w kontakcie, natomiast szybszy oznaczał oddychanie większą ilością zanieczyszczonego powietrza.
Wpływ na wyniki sportowe
Zanieczyszczenie powietrza może wykazywać negatywny wpływ na wyniki sportowe. Jak już zostało wspomniane oddziałuje ono na cały organizm. Może upośledzać zdolności psychomotoryczne i powodować zaburzenia widzenia. Może także obciążać pracę układu oddechowego, a tym samym powodować spadek wydajności i wytrzymałości, które u sportowców są podstawą budowania formy.
Tlenek węgla został oskarżony o występowanie zawałów serca, tlenki azotu o obrzęki płuc, a dwutlenek siarki o zgony z powodu niewydolności oddechowej. Taktyka terapeutyczna obejmuje unikanie zanieczyszczeń, podawanie tlenu, witaminy C i witaminy E.
Kontrola
Dane dotyczące jakości powietrza wytwarzane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska głównie przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska (WIOŚ) oraz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ). Na specjalnych portalach, każdy mieszkaniec może sprawdzić jaki będzie stan jakości powietrza bieżącego czy następnego dnia. Dzięki temu można lepiej zaplanować swój dzień, tak aby uniknąć podwyższonych stężeń.
Nowością i dość popularnym ostatnio zjawiskiem jest korzystanie z aplikacji za pomocą których można sprawdzić stan skażenia powietrza. Miasta województw małopolskiego, śląskiego, dolnośląskiego i opolskiego, zaproponowały Smok Smog zawierającą wszystkie kluczowe dla działania programu informacje – aktualne stężenie zanieczyszczeń, średnią dobową oraz czas aktualizacji dla: pyłu zawieszonego, dwutlenku azotu i tlenku węgla.
Maseczki
Na polskim rynku ze świecą szukać maseczek chroniących przed zanieczyszczeniami, ale i jednocześnie przystosowanych do uprawiania różnych rodzajów aktywności. Istnieją jednak zagraniczne firmy specjalizujące się w tego rodzaju asortymencie, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu. Czy do końca spełniają one pełną funkcję ochronną, to odrębna dyskusja, ale na pewno stanowią jeden z elementów dający poczucie zainteresowania własnym zdrowiem.
Maski antysmogowe zapewniają maksymalną wentylację bez utraty filtracji, a w wielu przypadkach stosując przystosowane wymienniki ciepła, ogrzewają powietrze z zatrzymania cyklu oddechowego zanim wejdzie ono do płuc, przez co nadają się do użytku także w sezonie zimowym. Wykorzystanie specjalnych zaworów wydechowych umożliwia natomiast usuwanie na zewnątrz pary wodnej tak, aby uniknąć dolegliwości jej skraplania pomiędzy twarzą, a wnętrzem maski.
Prawda czy fałsz?
Do najbardziej zanieczyszczonych miejsc na świecie, w rankingu 2015 roku zaliczają się: Kabul – Afghanistan, Hong Kong, Guangzhou, Chongqing, Beijing – Chiny, Kair – Egipt, Ułan Bator – Mongolia, Meksyk – Meksyk, Santiago – Chile i Nowe Delhi – Indie.
Nic dziwnego, że mieszkańcy tych miejsc wymyślają coraz to nowe sposoby na zabezpieczenie przed smogiem. Jedna z firm zaproponowała sprzedaż – tlenu w puszce, który podobnież ma przyczynić się do zwiększenia zawartości tlenu w organizmie. Promocja oparta jest na przekazie – ludzkie ciało może łatwo żyć bez jedzenia i wody przez kilka tygodni, bez snu przez około 7 dni, jednak skutki braku tlenu mogą się pojawić już w ciągu kilku minut. Ciała wymagają regularnych dostaw tlenu, aby mogły funkcjonować w pełnej swojej wydajności.
Podobno pierwszy transport butelek z powietrzem z Gór Skalistych rozszedł się w przeciagu kilku dni w wielu miastach Chin.
Podsumowanie
“Wcześniej zanieczyszczenie powietrza było kwestią środowiska, ale teraz jest to już problem zdrowia publicznego.”
Chociaż strach jaki wywołuje problem zanieczyszczenia powietrza rozszerza się w znacznym tempie, a temat ten zdaje się być coraz głośniejszym – należy uświadomić sobie, że walka z problemem jest trochę jak przysłowiowe porywanie się z motyką na słońce. Pojedyncze jednostki niewiele mogą zdziałać, aby zapobiec temu zjawisku. Pozostaje jedynie indywidualna praca polegająca na ewentualnej ochronie własnego zdrowia poprzez świadome unikanie miejsc o dużym stężeniu chorobotwórczych substancji, wybieranie odpowiednich pór dnia na trening czy wykorzystywanie środków takich jak maseczki, aby choć w pewnym procencie poczuć się lepiej.
Istnieje także możliwość przyłączenia się do akcji Polskiego Alarmu Smogowego apelującego o podpisanie nowelizacji ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 96), dzięki której pojawi się nadzieja na poprawę jakości życia i zdrowia w naszym kraju.
Materiały źródłowe:
Europejska Agencja Środowiska
Polski Alarm Smogowy
Faculty of Health and Medical Sciences, University of Copenhagen
Wpływ zanieczyszczenia powietrza na centralny układ nerwowy. Jakub Jędrak
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
