Ciemna strona suplementacji — o szkodach, jakie może wyrządzić nadmierne spożywanie suplementów diety

Suplementy stanowią integralną część diety sportowca. Wspomagają budowanie formy sportowej, regenerację oraz adaptację organizmu do dużych obciążeń treningowych. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, że suplementy to nie leki. Suplementy diety nie podlegają tym samym wymogom bezpieczeństwa co leki. W związku z czym, nie są tak samo bezpieczne.

Spożywanie nadmiernej ilości suplementów i sięganie po każdy produkt reklamujący się jako wspomagający formę sportową oraz zdrowie, nie jest dobrym postępowaniem. Po pierwsze, nie zawsze go potrzebujemy, po drugie, nie zawsze działa, tak jak obiecuje producent. W tym artykule dokładnie przedstawię ciemną stronę suplementacji i wyjaśnię, jak mądrze wybierać produkty, tak, aby pomagały, a nie szkodziły. 

Moda na suplementy

Szybkie tempo życia, pośpiech, brak ruchu, siedzący tryb pracy, używki oraz niewłaściwa, źle zbilansowana dieta sprawiają, że wiele osób szuka innych sposobów na zaspokojenie zapotrzebowania organizmu na witaminy i składniki mineralne. W efekcie, wierząc obietnicom producentów, na ślepo kupuje znaczne ilości preparatów zawierających witaminy, minerały czy inne naturalnego pochodzenia związki.

Pamiętać należy, że suplementy to preparaty uzupełniające. Nawet tony suplementów nie są w stanie zastąpić dobrze zbilansowanej, dopasowanej do potrzeb organizmu diety. A nawet odwrotnie, mogą nam zaszkodzić.

Suplement nie jest lekiem

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia suplementy diety to środki spożywcze, których celem jest uzupełnienie normalnej diety. Są skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy (bądź inny efekt fizjologiczny). Suplementy nie mają właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego. Zadaniem suplementu diety, jak sama ich nazwa wskazuje, nie jest leczenie ani zapobieganie schorzeniom, ale uzupełnienie brakujących składników odżywczych w organizmie. Tego typu preparaty nie powinny być jednak głównym źródłem witamin czy minerałów, ponieważ ich nadużywanie może prowadzić do przykrych konsekwencji zdrowotnych.

Ciemna strona suplementacji. Zagrożenia. 

Nie każdy jest świadomy, że nadmierne spożywanie witamin i składników mineralnych może powodować skutki uboczne. Ma to miejsce wówczas, kiedy stosowanie ich nie ma uzasadnienia z żywieniowego punktu widzenia. Dodatkowo, niestety nadal rzadko mówi się o zagrożeniach związanych ze składem chemicznym suplementowanych substancji. Ten wątek został dokładnie opisany w dalszej części tekstu.  

Przykłady skutków przedawkowania składników zawartych w suplementach:

1. Nadmiar witaminy A oraz miedzi może powodować uszkodzenie wątroby.
2. Nadmiar żelaza w organizmie prowadzi do hemochromatozy. Nadmiar żelaza odkłada się w tkankach, szczególnie w trzustce, wątrobie, stawach i sercu prowadząc do uszkodzeń tych narządów.
3. Chociaż wapń jest ważnym dla sportowca makroelementem, to jego duże dawki mogą promować miażdżycę i choroby związane z układem krwionośnym. Jego nadmiar jest także przyczyną powstawania kamieni nerkowych oraz obniżenia wchłanialności cynku i żelaza.

Ponadto przedawkowanie witamin i składników mineralnych bardzo często występuje wskutek nadmiernego zażywania preparatów witaminowych w postaci tabletek musujących. Tego typu produkty traktowane są jako łatwy do spożycia napój, zwłaszcza w warunkach turystycznych. Bywają przyjmowane wielokrotnie w ciągu dnia, jako dodatek do wody. Trzeba jednak zauważyć, że dawka składników odżywczych zawartych w jednej tabletce powinna być przyjmowana nie więcej niż raz dziennie.

Interakcje lek – suplement

Niebezpieczeństwem wynikającym z nieodpowiedniego stosowania suplementów diety są również liczne interakcje między lekami a składnikami odżywczymi. Z tego powodu szczególną ostrożność przy stosowaniu suplementów powinny zachować osoby leczące się przewlekle. 

Zanieczyszczenie suplementów

Jak już wspomniano, suplementy diety mają status żywności i podlegają regulacjom określonym w przepisach prawa żywnościowego (szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego).

Natomiast leki podlegają przepisom bardzo restrykcyjnego prawa farmaceutycznego oraz kontroli ze strony Urzędu Rejestracji Leków i Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Zanim dowolny lek zostanie wprowadzony do obrotu, jego skuteczność oraz bezpieczeństwo muszą zostać udowodnione. Leki podlegają także stałej kontroli jakości już po wprowadzeniu do obrotu.

Tymczasem, wprowadzenie nowego suplementu na rynek wymaga jedynie poinformowania o tym zamiarze Głównego Inspektora Sanitarnego. Producent musi przekazać informacje dotyczące, m.in. znakowania produktu oraz jego składu ilościowego i jakościowego. Dokumentacja potwierdzająca jakość oraz deklarowane efekty działania nie są wymagane. Taka sytuacja często umożliwia sprzedaż produktów niskiej jakości. Ograniczony zasięg ma również kontrola suplementów już dostępnych na rynku. W efekcie, obok suplementów bezpiecznych i spełniających swoje zadanie, możemy spotkać produkty zawierające niedozwolone i szkodliwe dla zdrowia składniki bądź preparaty o składzie odmiennym od deklarowanego na etykiecie. I tutaj ukazuje się ciemna strona suplementacji.

Z tego powodu należy wystrzegać się stosowania suplementów pochodzących z niepewnych źródeł, zwłaszcza kupowanych przez internet oraz produkowanych przez firmy o niskiej renomie. Jeśli już sięgamy po suplementację, najlepiej kupić takie produkty w aptece, gdzie można liczyć na poradę farmaceuty. Niektóre marki produkujące suplementy posiadają również certyfikaty potwierdzające czystość oraz jakość sprzedawanych preparatów. Warto zwracać na nie uwagę.

Hepatoksyczność suplementów

Jak już wspomniano, zioła i suplementy diety nie zawsze są bezpieczne. Mogą wywoływać objawy uboczne, w tym uszkodzenia wątroby. Szacuje się, że występowanie hepatotoksyczności związanej z nadmiernym stosowaniem suplementów niewiadomego pochodzenia waha się od 2% do 16% wszystkich zidentyfikowanych przypadków uszkodzeń wątroby.

W odniesieniu do hematkosyczności suplementów wyróżnić możemy dwie przyczyny:

1. Uszkodzenie wątroby wywołane ziołami.

 Na rynku znajduje się wiele ziołowych suplementów diety reklamowanych, jako „leczące”, „wspomagające leczenie”, „poprawiające” funkcje organizmu, „usuwające toksyny” itp. Szczególną grupą są także środki odchudzające.

Tymczasem duże dawki ziołowych substancji mogą prowadzić do uszkodzenia wątroby. Doskonałym przykładem jest zielona herbata. Chociaż napar z zielonej herbaty jest powszechnie spożywany i ogólnie bezpieczny, to ekstrakty z zielonej herbaty wykazują działanie hepatotoksyczne. Odnotowano przypadki uszkodzenia wątroby związane ze spożyciem różnych ekstraktów z zielonej herbaty.

2. Uszkodzenie wątroby wywołane suplementami diety.

Nieregulowany system prawny rynku suplementów sprawia, że suplementy diety są mieszaninami nie zawsze dobrze zbadanych substancji. Istnieje ryzyko, że mają działanie hepatotoksyczne, gdyż mają niestandaryzowane skład i dawki. Pod tą samą nazwą suplementu diety różni producenci mogą oferować produkty o różnym składzie. Preparaty mogą być zanieczyszczone toksynami chemicznymi, czynnikami biologicznymi (bakterie, grzyby) i lekami. Ponadto niektóre preparaty zawierają niefizjologiczne (mega dawki) witamin i innych substancji aktywnych biologicznie, co stwarza ryzyko interakcji między składnikami suplementu.

Ciemną stroną suplementacji jest to, że w przypadku objawów uszkodzenia wątroby u osoby spożywającej suplementy diety trudno jest udowodnić, czy choroba powstała w wyniku niepożądanych działań suplementacji. Jeszcze trudniejsze jest ustalenie, który składnik takiego suplementu odpowiada za obserwowane zmiany.

Suplementacja sportowca

W odniesieniu do sportowca wysiłek fizyczny, który nasila procesy przemiany energii stwarza zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Sportowcy wytrzymałościowi są grupą, dla których rekomendowane jest uzupełnienie diety w suplementy. Składniki mineralne oraz witaminy biorą udział w większości procesów zachodzących w organizmie. Brak poszczególnych witamin w organizmie może prowadzić do zaburzeń fizjologicznych, co może rzutować na kondycję sportową. Literatura wskazuje na wiele pozytywnych aspektów stosowania suplementów diety przez sportowców.

Jak mądrze dobierać suplementacje.

Przed podjęciem decyzji o stosowaniu witamin i składników mineralnych ważne jest, aby została ona poprzedzona analizą stanu zdrowia oraz stylu życia. Ma ona charakter bardzo indywidualny i powinna być ustalana względem danej osoby. Najlepiej po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem.

Suplementacja diety powinna być jak najbardziej efektywna i ukierunkowana na dostarczenie tych składników mineralnych, których niedobór występuje w organizmie lub w codziennej diecie, np. w przypadku diet eliminacyjnych. Tak, aby uniknąć działań niepożądanych, związanych z przedstawioną w artykule ciemną stroną suplementacji.

Aby uzyskać informacje, jakie suplementy są skuteczne we wspomaganiu formy sportowca, warto zajrzeć do wytycznych Australijskiego instytutu Sportu (AIS). Australijski Instytut Sportu (AIS) to instytucja, która podlega Australijskiej Komisji Sportowej, a jego klasyfikacja jest uznana za najbardziej wiarygodne zestawienie suplementów sportowych. Dzieli ona żywność sportową i suplementy na cztery grupy zgodnie z aktualnym stanem wiedzy i dowodami naukowymi.

Ciemna strona suplementacji. Podsumowanie.

Rynek suplementów jest prężnie rozwijającą się gałęzią przemysłu farmaceutycznego. Przyjmowanie suplementów jest obecnie bardzo w modzie. Jest to również zasługa ogromnego wpływu reklamy i kuszących obietnic producentów, często bez pokrycia.

Wszystko to sprawia, że zaciera się granica pomiędzy koniecznością zażywania suplementów, a stosowaniem ich bez uzasadnienia. Dobór preparatów uzupełniających dietę powinien być dobrany w sposób przemyślany, celowany i bezpieczny.

Podejmując decyzję o stosowaniu suplementów diety, należy przede wszystkim kierować się zdrowym rozsądkiem i pamiętać, że zawarte w nich składniki odżywcze nigdy nie zastąpią racjonalnej, dostosowanej do potrzeb człowieka diety. Z niej bowiem organizm czerpie zdecydowanie więcej korzyści niż z chemicznych jej odpowiedników.

BIBLIOGRAFIA

1. Mieszkowska, M., & Michota-Katulska, E. (2008). Suplementy diety-korzyści i działania niepożądane. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, 28-30.
2. Gorol, P. Suplementy diety.
3. Habior, A. (2012). Zioła i suplementy diety a ryzyko uszkodzenia wątroby. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, 4(2), 59-68.
4. García-Cortés M, Robles-Díaz M, Ortega-Alonso A, Medina-Caliz I, Andrade RJ. Hepatotoxicity by Dietary Supplements: A Tabular Listing and Clinical Characteristics. Int J Mol Sci. 2016 Apr 9;17(4):537. doi: 10.3390/ijms17040537. PMID: 27070596; PMCID: PMC4848993.