Trener biegania 
Sklep biegacza 
Bieganie dla wielu może stanowić formę aktywności fizycznej, spędzenia wolnego czasu, pasję, odskocznię od codzienności, czy rodzaj rywalizacji na poziomie amatorskim lub zawodowym. Ma świetny wpływ nie tylko na sferę fizyczną, ale także psychiczną, regulując poziom kortyzolu i przyczyniając się do nadprodukcji endorfin. Jest to najprostszy rodzaj sportu, nie wymagający większych umiejętności czy nakładów finansowych, dlatego też jest tak często wybierany jako forma aktywności ruchowej. Bieganie jeszcze nigdy nie było tak spopularyzowane w naszym kraju, jak w dzisiejszych czasach. Szacunkowo w Polsce w zależności od podawanych informacji regularnie biega od 1 do 3 miliona osób.
Jak to wygląda w praktyce? Jaki wpływ ma ustawienie stopy, jej budowa, funkcja i sposób obciążenia na funkcjonalność organizmu, dolegliwości bólowe i kontuzjogenność? Celem artykułu jest przedstawienie istoty oceny specjalistycznej diagnostyki wad stóp u biegaczy amatorów czy zawodowców.
Kluczową rolą stóp jest funkcja podporowo-nośna i lokomocyjna. Ta złożona konstrukcja składająca się z 26 kości, 33 stawów, 107 ścięgien i więzadeł stanowi fundament naszego narządu ruchu. Swoista budowa zapewnia adaptację do nawierzchni i/lub powierzchni, po której się poruszamy i licznych przeciążeń, na które stopy są narażone podczas lokomocji. Wykonano analizę, w której wykazano, że ludzkie stopy na dystansie tysiąca metrów mają kontakt z podłożem około tysiąca razy, a nacisk na stopę w fazie propulsji sięga trzykrotności naszej masy ciała przez co równie istotną funkcją stóp – jest funkcja amortyzująca. Amortyzację zapewniają m.in. struktury łuków podłużnych i poprzecznych. Ich elastyczność ma wpływ na funkcjonalność wyższych segmentów aparatu ruchu. Prawidłowo wysklepione, elastyczne łuki zapewniają ergonomię biegu, a co za tym idzie, wolniej „męczą się” nogi.
Na tym etapie pojawia się pytanie: Jak wygląda diagnostyka wad stóp? Jak sprawdzić budowę stopy? Jaka jest ich typologia, czy są prawidłowo wysklepione, czy funkcja podporowo-nośna jest odpowiednio ergonomiczna, czy ustawienie kości stępu z kością piętową jest fizjologicznie prawidłowe? Metoda odcisku stopy w piasku, czy pomalowanej stopy na kartce papieru niestety jest mało miarodajna. Jedną z najbardziej efektywnych metod oceny anatomii, biomechaniki i funkcjonowania stóp jest tzw. badanie komputerowe stóp z wykorzystaniem maty podobaroskopowej.
Badanie to test siły reakcji podłoża. Mata analizuje rozkład siły obciążeń na stopę, jej anatomię oraz ocenia postawę ciała ze wskazaniem środka ciężkości, co pozwala zdiagnozować potencjalną nieprawidłowość. Najprościej badanie to służy ocenie obciążeń kończyn podczas stania obunóż oraz stawianego kroku. Mata kreuje obraz miejsca maksymalnego oraz średniego nacisku na podeszwową stronę stóp, uwzględniając wysklepienie łuków podłużnych i poprzecznych kończyn dolnych, co pozwala na ustalenie typologii.
Wyróżnia się trzy podstawowe typologie stóp:
- Stopa normalna
- Stopa płaska
- Stopa wydrążona
Metodyka wykonania badania komputerowego stóp dzieli się na:
Badanie statyczne (podczas stania obunóż) – głównie służy ocenie symetrycznego obciążenia kończyn, ustawienia stóp, kości stępu z kością piętową i anatomii wysklepienia łuków. Najczęściej na tym etapie badania określa się potencjalną wadę stóp, która negatywnie wpłynąć może na dalszy wynik diagnostyki obrazowej kończyn dolnych. Istotą badania statycznego jest obserwacja pacjenta globalnie, dlatego, że postawa ciała, ustawienie miednicy, ustawienie barków, krzywizny kręgosłupa, środek ciężkości mają kluczowy wpływ na sposób obciążenia stóp.
Badanie dynamiczne (podczas ruchu) – pozwala ocenić fazę podporu, która stanowi 60% całego cyklu chodu. Trwa od momentu kontaktu pięty z podłożem do wybicia z części przodostopia, najczęściej z palucha. Ta część badania pozwala ocenić biomechanikę całego ciała włącznie z oceną wzorca chodu, co przyczynić się może do efektywnego zapobiegania powstania dolegliwości bólowych w obrębie stopy, kolan, biodra czy nawet kręgosłupa. Część aktywna badania określa także dynamikę, amortyzację i sprężystość stóp oraz funkcjonalność układu więzadłowo-mięśniowego kończyn dolnych. Kompleksowy wynik badania pozwala indywidualnie, precyzyjnie wykazać stopień prawidłowego funkcjonowania całego aparatu ruchu, a w razie jakichkolwiek nieprawidłowości, na podstawie uzyskanego wyniku zaplanować można dalsze postępowanie w celu poprawy, czy udoskonalenia wzorca ruchowego.
Jednym z „pomocników” prawidłowego ustawienia stopy mogą być wkładki ortopedyczne dla biegaczy, jako wyrób seryjny dla biegaczy z typowymi problemami czy przeciążeniami lub indywidualnie dopasowane pod budowę anatomiczną stopy, jej elastyczność i układ szkieletowy. Indywidualnie dobrane znaczy – po wykonanym wcześniej kompleksowym badaniu i obszernym wywiadzie z pacjentem.
Wkładki ortopedyczne dla biegaczy powinny predysponować do indywidualnych zapotrzebowań użytkownika z jednocześnie prawidłową korekcją. Niewłaściwe, nieadekwatne do przypadłości pacjenta, mogą doprowadzić do urazu różnego stopnia i spowodować długą przerwę w aktywności fizycznej. Dodatkowo, można pokusić się o stwierdzenie, że: efektywne bieganie, to dobrze dobrane obuwie i/lub wkładki ortopedyczne.
Badanie podobaroskopowe powinno poprzedzać także, dobór prawidłowego obuwia do biegania. To, jak obciążamy stopy, przekłada się na rodzaj obuwia (jednakże w kontekście złożonego mechanizmu stopy poniższy przykład jest bardzo poglądowy i ogólny, co nie oznacza odpowiedni dla każdej osoby z indywidualną biomechaniką biegu i obciążenia, ustawienia stopy) :
Buty dla pronatorów – obciążona wewnętrzna krawędź stopy o charakterze koślawym, stopa płaska, stopa płasko-koślawa.
Buty dla supinatorów – obciążona zewnętrzna krawędź stopy o charakterze szpotawym, stopa wydrążona o lekko wysokim lub wysokim podbiciu.
Może być, że zastosowana korekcja w obuwiu jest na tyle nieznaczna, że nie będzie właściwa dla danej osoby i tu przewagą są wkładki ortopedyczne wykonywane pod daną stopę i jej funkcjonalność indywidualnie.
Badanie komputerowe stóp metodą podobaroskpową stanowi świetny rodzaj diagnostyki obrazowej i mimo, że głównym przeznaczeniem jest ocena wad stóp, równie sprawdza się jako forma prewencji przed urazowej u osób aktywnych ruchowo, tym bardziej biegaczy. Stopa, jak i cała kończyna dolna, przez liczne, dzienne przeciążenia mocno narażona jest na potencjalne urazy kostno-stawowe, czy więzadłowo-mięśniowe, dlatego też istotna jest ocena jej wydolności.
Niniejszy artykuł powstał w celu przedstawienia istoty oceny funkcjonalnej stóp u osób, które wybierają bieganie jako formę aktywności fizycznej amatorsko lub zawodowo, aby zmaksymalizować efekty treningu i zminimalizować ryzyko urazów, dolegliwości bólowych nie tylko kończyn dolnych, ale całego układu ruchu.
Diagnozowanie narządu ruchu i wykonywanie wkładek indywidualnych dla biegaczy wykonuje Zakład Ortopedyczny Relax-Med w niżej wymienionych miejscowościach, a także u innych partnerów medycznych:
Rybnik ul. Piasta 21 – tel. 507 179 144 lub 32 42 26 231
Jastrzębie-Zdrój ul. 1 maja 8 – tel. 881 611 600 lub 32 473 82 19
Chorzów ul. Batorego 15 – tel. 533 967 486 lub 32 348 82 52
Zabrze ul. 3 maja 2 – tel. 530 550 612
Katowice ul. Warszawska 40 – tel. 32 253 54 56
Bielsko-Biała ul. Partyzantów 61 – tel. 530 550 514
Ustroń ul. Szpitalna 11 – tel. 32 858 76 33
Źródła:
- Waśkowski Z., Bieganie jako forma aktywnego spędzania wolnego czasu przez kobiety – motywy, preferencje i oczekiwania, Poznan University Of Economics and Business, Poznań 2014
- https://ponseti.pl/anatomia-zdrowej-stopy/ [dostęp 19.06.2021]
- https://estetyka.luxmed.pl/porady/stopa-biegacza-o-czym-nalezy-pamietac-biegajac/ [dostęp 19.06.2021]
- https://holsamed.pl/podobarografia-jak-wyglada-komputerowe-badanie-stop/ [dostęp 19.06.2021]
- https://fizjoterapeuty.pl/kinezyterapia/fazy-chodu.html [dostęp 19.06.2021]
- Zostawa P. Uścinowicz N, Klich S. Przegląd metod diagnostycznych w ocenie biomechanicznych oraz strukturalnych zmian w obrębie stóp, Wrocław 2013
